Reactie op het artikel “Gift en vruchtgebruik: de betekenis van art.4:66 lid 2 en 3 BW van mr P.C. van Es in WPNR 6684
1. In paragraaf 3 van zijn artikel verwijst Van Es naar het door Kasdorp in het Compendium Erfrecht gegeven voorbeeld (6e druk, nr 85 op blz. 70). In dit voorbeeld wordt een huis overgedragen waard € 200.000 tegen een koopprijs van € 60.000; gegeven de waarde van het vruchtgebruik van € 120.000, is de blote eigendom € 80.000 waard. De gift bedraagt dan € 20.000.
Het huis is bij overlijden € 500.000 waard. Kasdorp komt dan tot een bij de berekening van de legitimaire massa mee te tellen gift van € 500.000 – € 60.000 = € 440.000.
2. Van Es komt komt tot een andere oplossing als Kasdorp door als gift aan te merken het geldbedrag van € 20.000 dat niet behoefde te worden betaald. Hij ziet de gift los van de rechtshandeling.
In paragraaf 5 brengt Van Es het arrest Erven Bal (HR 19-3-1982, NJ 1983, 250) ter sprake en geeft onder verwijzing naar de literatuur aan dat uit dit arrest moet worden afgeleid dat een overdracht onder bezwarende titel binnen het jaar gevolgd door een kwijtschelding van de tegenprestatie, moet worden beschouwd als één rechtshandeling, althans dat daarmee ernstig rekening moet worden gehouden. Het valt daarom te betwijfelen of in de rechtspraak splitsing van de in het voorbeeld gegeven ene rechthandeling (verkoop tegen een te lage prijs) in twee (verkoop onder voorbehoud van vruchtgebruik en schenking van de geldsom) genade zal vinden.
3. Van Es heeft echter groot gelijk dat hij zoekt naar een andere oplossing. Onbillijk in de door Kasdorp gegeven oplossing is dat de waardevermeerdering van het huis wèl in aanmerking wordt genomen, maar dat het door de begiftigde opgeofferde bedrag naar de oorspronkelijke waarde in aftrek wordt gebracht en geen rekening wordt gehouden met het feit dat de schenker het genot van dat opgeofferde bedrag heeft gehad.
4. Een andere oplossing is mogelijk door naar de ratio van art.4:66 lid 2 BW het vruchtgebruik hier buiten beschouwing te laten; de waarde-aangroei met het vruchtgebruik moet immers niet bij de verkrijger terecht komen.
De eerste zin van art.4:66 lid 2 geeft aan dat de gift waarbij – kort gezegd – de erflater zich het vruchtgebruik voorbehield, in aanmerking moet worden genomen naar de waarde onmiddellijk na het overlijden. Wat was in dit geval de gift. Dat dient te worden beoordeeld naar het moment van de rechtshandeling. De gift betrof in het voorbeeld niet het gehele huis, want er werd voor betaald. De gift bestond dus in deze benadering uit 140/200e van het huis, want voor het 60/200e deel is er een tegenprestatie voldaan. In aanmerking moet worden genomen 140/200e van € 500.000 of € 350.000.
Deze oplossing lijkt billijk omdat hierbij gevolg wordt toegekend aan het genot dat de erflater sedert de rechtshandeling tot zijn dood heeft gehad van het bedrag van € 60.000.
5. Een wellicht rechtlijniger denkwijze is om uit te gaan van de overdracht van de blote eigendom waard € 80.000 tegen een prijs van € 60.000. Deze overdracht is voor 60/80e te beschouwen als een overdracht onder bezwarende titel en voor 20/80e als een gift.
In deze benadering dient bij het overlijden als gift te worden bijgeteld 20/80e van 500.000 of 125.000.
6. Art.4:66 lid 2 BW beoogt een resultaat waarbij voor de berekening van de legitimaire massa de gift tot het overlijden van de schenker nog tot diens vermogen behoorde. Dan het is billijk dat er rekening mee wordt gehouden dat ook het opgeofferde bedrag tot het overlijden tot zijn vermogen behoorde. Het in aanmerking nemen van de nominale waarde van het opgeofferde bedrag ten tijde van de rechtshandeling houdt daarmee geen rekening. Het is uiteraard speculatief of het opgeofferde bedrag in de periode na de rechts- handeling tot de dood van de erflater eenzelfde waardestijging zou hebben ondergaan als de onder voorbehoud van vruchtgebruik overgedragen zaak zelf. Maar dat doet ook niet meer terzake als het deel van de transactie dat onder bezwarende titel plaatsvond, geheel buiten beschouwing blijft.
Mr.J.J.M. van Driel
Advocaat/kandidaat-notaris te Amstelveen