, Notabelen vernieuwen
Kluwer 2008
ISBN: 9789013049480
1. Een eerste ontmoeting met de Wet op het Notarisambt 1999 (Wna 1999)
Het was op een woensdagmiddag in 2002 in het Gravensteen in Leiden, dat ik – nadat ik met succes de relevante passages uit de Parlementaire Geschiedenis had verzameld – voor het eerst in aanraking kwam met de Wna 1999. Dingend naar de functie van studentassistent voor een onderzoek in opdracht van de Commissie Monitoring Notariaat, stortte ik mij op de bestudering van de toelichting van voornoemde wet. Die bestudering was niet tevergeefs… Eerst als student en later als promovenda heb ik onderzoeksjaren beleefd, die op geen enkele wijze voldoen aan het karikaturale beeld van de geïsoleerde onderzoeker op een stoffige zolderkamer. Ontmoetingen met notarissen en notariële toezichthouders van diverse pluimage, congresbezoeken op verre bestemmingen, gesprekken met ambtenaren van de Europese Commissie, sparren met inspirerende wetenschappers, het mocht allemaal niet ontbreken. Met als resultaat het proefschrift Notabelen vernieuwen dat recent in de serie Ars Notariatus is verschenen.
2. Een notabel beroep
Een belangrijke inspiratiebron bij de analyse van de ontwikkelingen die zich in het notariaat voordoen, is de professietheoretische benadering van juridische beroepen. Klassieke professies stonden bekend als de betere beroepen, gewijd aan het maatschappelijk welbevinden. De notaris uit de jaren vijftig van de 19e eeuw beantwoordde aan het beeld van deze professies. Hij bekleedde een belangrijke publieke functie en vormde met de dominee en de arts het boegbeeld van de notabele stand.
De notaris uit 2008 heeft diens ambt aanmerkelijk zien veranderen. Maatschappelijke tendensen die het werkveld van klassieke professies ingrijpend hebben veranderd zijn onder meer de verschuiving in de publieke beeldvorming en toegenomen invloed van internationale en Europese regelgeving. De toegenomen macht van de staat en de markt, verzakelijking, afname van de informatieasymmetrie en toegenomen ketenafhankelijkheid, zijn ook tendensen die de klassieke professies beïnvloeden.
3. Notabelen vernieuwen
De ontwikkelingen in het notariaat worden in dit boek gespiegeld aan tendensen die zich in andere klassieke professies voordoen. In het bijzonder is uitgelicht de intensivering van marktwerking in het beroep. Aan bod komen de inwerkingtreding van Wna 1999, ontwikkelingen in de continuïteit, toegankelijkheid en kwaliteit in het notariaat, evenals het mededingingsbeleid van de Europese Commissie.
Daarnaast neemt de beroepsethiek een centrale plaats in. Aan bod komen theoretisch-ethische inzichten en ontwikkelingen in de notariële beroepsethiek.
Marktwerking in het notariaat is niet onomstreden. Deze zou een bijl aan de wortels van het notarisambt zijn, die voor verloedering zorgt. Ook aan het begin van mijn onderzoek heb ik mij geconcentreerd op de vermeende onoverbrugbare tegenstelling tussen de ambtelijke taken van de notaris en diens ondernemerschap. Om mij vervolgens te laten verrassen door de empirie en te ontdekken dat er in het notariaat veel meer aan de hand is.
Een van de elementen die ik nader in mijn boek heb uitgewerkt, is het grote belang van notariskantoren voor het notariële ambt. Over wat er op notariskantoren gebeurt – met name voor wat betreft de invulling van de beroepsethiek – was weinig in de literatuur bekend. Uit mijn onderzoek blijkt dat notariskantoren niet alleen een leerschool en platform voor de praktisering van het notariële beroep zijn, maar ook een morele gemeenschap. In de praktijk vindt de vorming, uitwerking en toetsing van de notariële beroepsethiek op dat niveau plaats. Ook belangrijke innovaties in het ambt worden met name op kantoorniveau ontwikkeld. Marktwerking blijkt een belangrijke katalysator voor die innovaties en vernieuwingen.
4. De toekomst
Het was een enerverende reis vanaf die woensdagmiddag in Leiden tot 7 februari jongstleden, toen ik eindelijk het hora est! heb mogen horen. De beleidsvorming rond de toekomst van het notariaat is nog volop in ontwikkeling. Met de inzichten die in het proefschrift zijn vervat, hoop ik dat het maatschappelijk debat over de toekomst van het notariaat verder kan worden gebracht en de patstelling waarin het publieke debat over liberalisering van het notariaat dreigt te geraken wordt doorbroken.
Zayènne van Heesen-Laclé
Amsterdam, juli 2008
