Grensoverschrijdende erfopvolging
Behoud van nationale conflictenrechtelijke waarden in de nieuwe Europese regelgeving
ISBN: 9789013112528
Ars Notariatus deel 150, 352 pag.,
Verschijningsdatum: 24 december 2012
Voor iemand die in het dagelijkse leven absoluut niet houdt van conflicten, lijkt mijn keuze voor het onderwerp van dit boek wellicht verrassend: het erfrechtelijke conflictenrecht, oftewel de regels die het van toepassing zijnde recht aanwijzen op een grensoverschrijdende erfopvolging. Maar wat een verrijking heeft het onderzoek mij gebracht: geheel conform het onderwerp van het boek, heb ik zelf een aantal landsgrenzen overschreden en vriendschap mogen sluiten met mensen die mij hebben bijgestaan tijdens het vergaren van informatie. Ook heb ik speciaal voor dit onderzoek Zweeds geleerd, waardoor ik tevens toegang heb gekregen tot de Zweedse cultuur.
Waarom een boek over grensoverschrijdende erfopvolging? Het aardse leven van steeds meer mensen speelt zich niet meer binnen een enkele landsgrens af. Mensen vestigen zich in een ander land dan waarvan ze de nationaliteit bezitten of verkrijgen goederen die in verschillende landen zijn gelegen. Binnen de Europese Unie wordt deze ontwikkeling gestimuleerd door de verwezenlijking van een vrij verkeer van personen en goederen. Na overlijden komt dan ook steeds vaker de vraag op, welk recht iemands erfopvolging beheerst. Momenteel heeft ieder land een eigen antwoord op deze vraag, aangezien de regels die het van toepassing zijnde recht bepalen, de conflictregels, in beginsel nationale regels betreffen. Hierdoor kunnen de verschillende landen die betrokken zijn bij eenzelfde erfopvolging verschillend toepasselijk recht aanwijzen met alle moeilijkheden van dien. Voor lidstaten van de Europese Unie gaat dit veranderen. Op 27 juli 2012 is de Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen en authentieke akten op het gebied van erfopvolging, alsmede betreffende de instelling van een Europese erfrechtverklaring (hierna: Erfrechtverordening) gepubliceerd. De Erfrechtverordening zal van toepassing zijn op een erfopvolging van een erflater die op of na 17 augustus 2015 zal zijn overleden.
De Europese erfrechtelijke conflictregels, waar het boek de nadruk op legt, hebben in vergelijking met de nationale regels eenzelfde taak te vervullen, namelijk het toepasselijke recht op een erfopvolging aan te wijzen. De vraag rijst of zij ook eenzelfde grondslag hebben en zo ja, welke deze grondslag is. Bij de opstelling van de Erfrechtverordening is rekening gehouden met de bestaande nationale erfrechtelijke verwijzingssystemen van de lidstaten en hun traditie. In mijn boek worden de Europese erfrechtelijke conflictregels aan dit uitgangspunt getoetst.
De vragen die in het boek centraal staan en de zoektocht naar de juiste wijze om deze vragen te beantwoorden zijn eeuwen oud. Het erfrecht komt in de vroegste ipr-geschriften al veelvuldig aan bod. Dat is niet verbazingwekkend, aangezien het erfrecht betrekking heeft op familie en vermogen, twee onderdelen die ieders leven in de kern raken. Om deze reden zijn allereerst klassieke methoden, die van belang zijn geweest voor de vorming van de verschillende nationale erfrechtelijke conflictregels, onderzocht. Deze methoden zijn gebaseerd op de leer van de statutisten, van Von Savigny en van Mancini.
De drie nationale conflictsystemen die vervolgens in het boek aan bod komen, het Nederlandse, het Franse en het Zweedse systeem, zijn alle drie afkomstig uit lidstaten van de Europese Unie. Aandacht is geschonken aan het Haags verdrag inzake erfopvolging van 1989 en het Scandinavisch verdrag inzake erfopvolging van 1934 (laatstelijk gewijzigd in 2012).
Aaneensluitend is het Europese erfrechtelijke verwijzingssysteem onderzocht. Het bijwonen van de Raadswerkgroepen waarin werd onderhandeld over de tekst van de Erfrechtverordening op basis van het voorstel van de Europese Commissie hebben een essentiële bijdrage geleverd aan dit onderzoek. In het bijzonder is er gekeken naar de grondslagen waarop de regels zijn gestoeld. Voor dat doel is het voorbereidend onderzoek naar en de toelichting op de Erfrechtverordening onderzocht en het gehele unificatieproces belicht tot aan het moment waarop de Erfrechtverordening is vastgesteld. De bespreking van de voorbereidende stukken van de Erfrechtverordening kan vergeleken worden met de parlementaire geschiedenis van een wet, die een verklaring geeft voor de uiteindelijke wettelijke regels. Daarnaast geeft het inzicht in het Europese wetgevingsproces, dat vaak weinig transparant lijkt. Hoewel de nadruk van het onderzoek ligt op de conflictregels, die de kern van de Erfrechtverordening vormen, wordt de Verordening in brede zin besproken, aangezien het ook andere regels van internationaal privaatrecht bevat en daarnaast een Europese verklaring van erfrecht introduceert, die naast nationale verklaringen zal gaan gelden.
De Europese conflictenrechtelijke waarden worden tenslotte in het licht van de rechtsvergelijkende nationale stelsels geëvalueerd. Hierbij is aandacht geschonken aan keuzes voor concrete conflictregels ter realisering van deze waarden. Daarnaast is stil gestaan bij nationale uitgangspunten die zullen verdwijnen onder het Europese erfrechtelijke verwijzingssysteem.
Het boek hoopt een bijdrage te leveren aan wetenschap en praktijk, zodat het voor hen, die geconfronteerd worden met een grensoverschrijdende erfopvolging, een leidraad zal zijn bij het vinden van antwoorden, in het bijzonder op de vraag welk recht van toepassing is op de in verschillende landen opengevallen nalatenschap.
Pia Lokin